MAÇONNELOGIE
Wie wat vindt
heeft slecht gezocht
Cees van Dam
foto Paul Mellaart
MAÇONNELOGIE 27 Vrijmetselarij 2015 nr 3
OMDAT versus DOORDAT
Zijn omdat en doordat synoniemen? Volgens het Taalunieversum, de website van de Taalunie, deels wel. “Omdat en doordat kunnen allebei gebruikt worden om een oorzaak aan te geven. Omdat kan daarnaast ook een reden aangeven. Vroeger werd er een streng onderscheid gemaakt tussen omdat (alleen redengevend; menselijke wil/motivatie speelt een rol) en doordat (alleen oorzaakaanduidend; menselijke wil/motivatie speelt geen rol). In het hedendaagse taalgebruik wordt dat onderscheid niet meer zo scherp gemaakt: omdat kan nu ook een oorzaak aangeven.”
Nu betrap ik me toch op enig behoudzucht. Ik voel me als de broeder aan wie door het schrappen van de voortstuwende wereldorde uit de orde-grondwet de ziel van de vrijmetselarij is ontnomen. Even heeft hij getwijfeld of hij wel deel wilde uitmaken van die zielloze club, maar hij is levenslang lid gebleven, omdat, zoals hij mij op zijn sterfbed toevertrouwde, “het niet opnemen in de grondwet niet betekent dat die voortstuwende wereldorde er niet is.” Spinoza ontkent die voortstuwende wereldorde, maar de broeder indachtig blijf ik volhouden dat er een wezenlijk onderscheid dient te blijven tussen omdat en doordat, ook als de Taalunie vaststelt dat in de hedendaagse taalpraktijk dat onderscheid niet meer wordt gevoeld.
Heeft het meningsverschil tussen mij en de Taalunie een oorzaak of en reden? Ik meen een oorzaak. De Taalunie beschrijft de taal zoals ze gebruikt wordt. Ze constateert dat de hedendaagse taalgebruiker ook omdat gebruikt wanneer er sprake is van een oorzaak. En als heel veel mensen dat doen, dan krijgt omdat ook een oorzakelijke betekenis. Zo gaat dat met taal. Als maar voldoende mensen iets ‘fout’ formuleren, dan gaat de Taalunie dat goed rekenen. De taalkundige in mij is het daar schoorvoetend mee eens, maar de filosoof in mij absoluut niet. Als Spinozist vindt deze filosoof dat omdat en doordat tot verschillende werelden behoren. En die mening is de oorzaak van het meningsverschil.
In X omdat Y is Y een bewering van iemand waarin hij zijn argument voor of het doel van X neerlegt. Het is een mens-afhankelijk antwoord op een waaromvraag. In X doordat Y is X een mens-onafhankelijk gevolg van Y, dus Y de feitelijke oorzaak van X. Het is een antwoord op een hoe-komt-het-vraag.
De wereld van omdat behoort tot het kleine domein van de vrije wil en de grote wereld van doordat onttrekt zich geheel aan de vrije wil. De mens is vrij om aan zijn doen en laten allerlei redenen en doelen toe te kennen, maar wat zijn doen en laten zelf is onafhankelijk daarvan een gevolg van een complex van oorzaken. Daarom wil ik het verschil tussen omdat en doordat handhaven.