top of page

Maçonnelogie 40               VRIJMETSELARIJ 2016 nr 8

RITUALEN

Wie de geschiedenis van de ritualen in de Nederlandse vrijmetselarij grondig bestudeert komt er al snel achter dat de Orde er nooit in geslaagd is alle loges achter eenzelfde rituaal te scharen. Meerdere pogingen daartoe zijn stukgelopen op tweespalt tussen hang naar het oude en verlangen naar aanpassing aan veranderde tijden. De zoektocht naar wat bindt leidt hoogstens tot compromissen die de ene loge wel, de andere loge niet omarmt.

In de vroegste Nederlandse vrijmetselarij in de 18 eeuw bakt elke loge zijn eigen rituele brood met krenten uit de Engelse, Franse en Duitse ritualen. Al snel is er de roep om eenvormigheid. De eerste poging is in 1770. Het Grootoosten stelt een commissie in die nooit samen komt. In 1815 wordt een tweede poging gewaagd, die resulteert in 1826 tot een aanbeveling aan de loges zich te scharen achter het compromis-rituaal dat door Broeder dominee Vredenburch in 1820 is geconcipieerd. Het Grootoosten wil het niet als regelgevende norm aanvaarden. Desalniettemin is dit rituaal in 1889 nog bij veel loges in gebruik en bij een aantal loges zelfs tot halverwege de 20 eeuw. Dit laatste betekent dat de derde poging, die start in 1840 en leidt tot een commissie in 1853 om te resulteren in 1865 in het compromis-rituaal van Broeder dominee Schouten niet echt succesvol is. Broeder dominee Carpentier Alting publiceert in 1878 zijn ‘Loge-ritualen’, maar omdat hij niet in opdracht van het Hoofdbestuur werkt, gelden die niet als een officiële poging, ook al zijn er meerdere loges die ermee gaan werken. Een vierde poging in 1889 levert geen enkel concreet resultaat op. Een vijfde poging is in 1905 het rituaal Helder, dat de orde dreigt te splijten en leidt tot het aftreden van het hoofdbestuur. Na dit debacle wordt het vaststellen/goedkeuren van het rituaal weggehaald bij het Grootoosten en wordt het een taak van het hoofdbestuur. Het eerste product van die taak is het revolutionaire rituaal-1928, waarin de lichtsymboliek de bouwsymboliek naar de achtergrond drukt. Pas als na WO-II de loges de stilgelegde arbeid hervatten, vormen de verplichte onderdelen uit dit rituaal de basis voor de meeste loges. In 1973 vindt nog een kleine bijstelling plaats en komt de bouwsymboliek in de opening en sluiting weer terug.

Wat ondanks alle aanpassingen in de ritualen is gebleven is de tweespalt tussen de hang naar het oude en het verlangen naar aanpassing aan veranderde tijden. Misschien is het weer tijd voor een nieuw compromis-rituaal, dat weer niet dwingend wordt opgelegd.

Nawoord geschreven op 19 november 2019:

In 2015 had de maçonnoloog wel een vaag vermoeden dat de mogelijk toekomstige Grootmeester nadacht over een rituaalrevisie. Hij zei het nog niet hard op, maar tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep 'Digitaal Vademecum' [waarvan ik toen eindredacteur was en waar hij als HB-vertegenwoordiger vaak aanschoof] hintte hij er wel op. Inmiddels is het zo ver: er ligt al een Çoncept van een Proeve van een Rituaal voor de Graad van Leerling-vrijmetselaar. En duidelijk is dat er alles aan gedaan wordt om te voorkomen dat het rituaal kansloos in het ronde archief verdwiijnt: via hun Logecorrepondenten kan iedereen mee communiceren over vorm en inhoud binnen de afgesproken kaders van het Hoofdbestuur..Al blijft voorspelbaar dat in het eindresultaat altijd wel een dingetje gemist wordt en er niet in had moeten zitten. Maar wie weet wordt dit het eerste Rituaal dat met een driewerf 'hoezee' en een slok rood of wit kruit door de Broeders wordt omarmd. 

bottom of page